Có ko ít người đã bàn về tính cách văn hoá người nước ta Bộ, song đều là những nhận xét rời rạc, cảm tính. Bài này nhằm chỉ ra tính hệ thống của các tính cách ấy trong không khí Nam Bộ với trung tâm là miền Tây,
Tác giả: GS.TSKH. è Ngọc Thêm, Đại học giang sơn Tp. HCM. Bạn đang xem: Văn hóa người việt vùng tây nam bộ
I- CÁC TIỀN ĐỀ LÝ LUẬN
1. Dẫn nhập
Có không ít người đã bàn về tính cách văn hoá người việt nam Bộ, song đều là những nhận xét rời rạc, cảm tính, vị vậy còn thiếu sức thuyết phục. Bài này nhằm chỉ ra tính hệ thống của các tính cách ấy trong giới hạn không khí là vùng nam giới Bộ với trọng tâm là miền Tây, và giới hạn thời gian chủ yếu là trường đoản cú khi tín đồ Việt khai phá Nam Bộ (thế kỷ 17) cho đến giữa cầm cố kỷ trăng tròn (những sự kiện xẩy ra trước nuốm kỷ 17 hoặc ở trong giai đoạn tiến bộ có nhắc tới là để đối chiếu đối chiếu).
Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong nghiên cứu này là phương pháp hệ thống – mô hình kết phù hợp với phương pháp sử dụng tư liệu dân gian cùng phương pháp định lượng. Về phương pháp sử dụng tư liệu dân gian (ca dao, tục ngữ, thành ngữ, tiệm ngữ, v.v.) đề nghị nói thêm rằng do phải thỏa mãn nhu cầu mọi yêu cầu của người tiêu dùng nên văn hoá dân gian có tính lưỡng khả: trong lúc có câu tục ngữ xác minh điều này thì thường cũng có câu phương ngôn khác xác định điều ngược lại. Vì chưng vậy, khi sử dụng phương pháp này, công ty chúng tôi áp dụng quy trình sau: thấy lúc một tứ liệu dân gian với nội dung A thì không tạm dừng ở tư liệu đơn lẻ đó nhưng mà đồng thời (1) search kiếm toàn thể các tứ liệu dân gian có nội dung A tương tự, cùng (2) tìm kiếm cục bộ các tư liệu dân gian có nội dung ngược lại với A. Nếu kết quả có số lượng tương đương thì ta gồm hiện tượng lưỡng khả cân (vd: Một giọt huyết đào hơn ao nước lã >). Còn nếu hiệu quả cho số lượng biệt lập rõ rệt thì ta bao gồm hiện tượng lưỡng khả lệch (vd: trong lúc có một câu tục ngữ (gốc Việt) Một trăm con gái không bởi hòn dái bé trai, thì ngoài câu tương ứng là Một trăm đàn ông không bằng dái tai bé gái, còn tồn tại hàng loạt tứ liệu dân gian khác xác định vai trò của phụ nữ, như: Nhất vợ nhì trời; Ruộng sâu trâu nái không bằng đàn bà đầu lòng; Tam phái nam bất phú, tứ cô bé bất bần; nhỏ hư trên mẹ, con cháu hư tại bà; Phúc đức trên mẫu; vai trò của chữ cái, v.v.). Chính tài năng có tần số lộ diện cao hơn là khả năng đại diện thay mặt và đủ cửa hàng thể hiện đặc trưng tính cách của văn hoá. Sát bên tính lưỡng khả, còn tồn tại ý kiến cho rằng những tư liệu dân gian hài hước không có giá trị sử dụng. Lo âu này là không có cơ sở, vì hài hước chỉ là vẻ ngoài thể hiện, còn thực chất của mọi tứ liệu dân gian là đầy đủ phản ánh hiện tại thực, bởi vậy vấn đề chỉ là ở trong phần ta thực hiện tư liệu kia vào mục tiêu nào. Ví dụ, nếu dùng câu ca dao nam Bộ “Ra đi chạm mặt vịt cũng lùa, chạm mặt duyên cũng kết, gặp gỡ chùa cũng tu” để chứng tỏ rằng tín đồ Nam Bộ “bạ gì làm cho nấy” thì sai, bởi các hành vi ở đây chỉ cần hình thức, là cách biểu đạt hài hước một phẩm chất lòng tin là bản lĩnh động, kỹ năng dễ say mê nghi, dễ thay đổi chỗ ở, nghề nghiệp, v.v. (với tương đối nhiều biến thể khác nhau).
2. Bắt đầu tính cách văn hóa người việt nam Bộ
Tính cách văn hóa người vn Bộ là thành phầm tổng hòa hợp của ba nhân tố chính: truyền thống văn hóa dân tộc Việt Nam tiếp đổi thay với văn hóa phương Tây trong bối cảnh tự nhiên – xã hội Nam Bộ.
Tính cách truyền thống của văn hoá Việt Nam, theo chúng tôi<1>, có năm đặc trưng chính: (a) Thiên về âm tính; (b) Ưa hài hòa; (c) Tính tổng hợp; (d) Tính cộng đồng; và (e) Tính linh hoạt.
Bối cảnh tự nhiên – xã hội của nam giới Bộ được tạo phải bởi bốn hằng số:
Hằng số 1: nam giới Bộ là nơi gặp gỡ của không ít điều kiện tự nhiên và thoải mái thuận tiện: sát xích đạo tuy thế mùa hè không thật nóng và ẩm như khu vực miền bắc ở sâu vào lục địa, không quá khô và xung quanh năm không bao giờ bị bão to như miền Trung.
Hằng số 2: phái nam Bộ là nơi chạm chán gỡ của những tuyến giao thông vận tải đường biển quốc tế: việt nam với Đông nam Á; việt nam với trái đất phương Tây; ngã tía đường Thái bình dương – Ấn Độ Dương.
Hằng số 3: nam Bộ là nơi gặp gỡ của dân cư nhiều tộc người (Việt, Hoa, Chăm, Khmer…), đến từ bỏ khắp rất nhiều miền khu đất nước (Bắc-Trung-Nam) và khu vực vực. Mức độ “tứ xứ” tối đa nước: Anh về Bình Định thăm cha, Phú lặng thăm mẹ, Khánh Hòa thăm em.
Hằng số 4: Văn hoá nam giới Bộ là sản phẩm của quá trình dương tính hóa trong không gian và thời gian. Nó là khâu sau cùng trong quy trình dương tính hóa trong không gian: từ Bắc qua Trung vào Nam. Nó cũng là khâu cuối cùng trong quy trình dương tính hóa trong thời gian: từ lớp văn hóa bản địa qua lớp văn hóa giao lưu giữ với china đến lớp văn hoá gặp mặt với phương Tây.
Tính cách văn hoá phương Tây ảnh hưởng tới nam giới Bộ có: (a) tính mở, thoáng; (b) tính năng động; (c) tính thực dụng.
Ba nhân tố này tạo thành một hệ toạ độ, vào đó hình thành phải hệ thống năm đặc trưng tính cách văn hoá phái mạnh Bộ: tính sông nước, tính bao dung, tinh năng động, tính trọng nghĩa, tính thiết thực.
II- CÁC ĐẶC TRƯNG TÍNH CÁCH
1. Tính sông nước
Người Việt – tộc người chủ đạo của văn hoá Việt nam – cư trú ở những vùng đồng bằng sông nước, tạo đề nghị một thứ văn hoá nông nghiệp & trồng trọt lúa nước, nền tảng của văn hoá Việt Nam. Tây-nam Bộ là vùng sông nước kênh rạch điển hình nhất. Địa hình sông nước và đồng bằng cộng với khí hậu nắng nóng và gió mùa tạo bắt buộc một phái mạnh Bộ là nơi gặp gỡ của những điều kiện tự nhiên thuận tiện.
Nơi gặp gỡ của những điều kiện tự nhiên thuận tiện, đồng thời cũng là nơi chạm chán gỡ của các tuyến giao thông vận tải đường biển quốc tế, trên nền tảng đặc trưng thiên về âm tính của tính cách dân tộc tạo thành TÍNH SÔNG NƯỚC của văn hoá phái mạnh Bộ: Mắm trước, đước sau, tràm theo sát, Sau hàng dừa nước, căn nhà ai; Chồng chài, vợ lưới, con câu, Thằng rể đóng đáy, con dâu ngồi nò (ca dao phái nam Bộ).
Tính sông nước dẫn đến các hệ quả sau:
Thứ nhất là ở nam Bộ, đặc biệt là miền Tây, giao thông con đường thuỷ vô cùng phát triển. Sông ngòi được xem như là “lộ”, là “đường”. Nhà nhìn ra kênh rạch coi là “nhà mặt tiền tảo ra lộ”. Trịnh Hoài Đức ghi nhận: “Ở Gia Định, chỗ nào cũng gồm ghe thuyền, hoặc cần sử dụng thuyền làm cho nhà ở, hoặc nhằm đi chợ, hoặc để đi thăm người thân thích, hoặc chở gạo củi đi bán buôn rất luôn thể lợi. Ghe thuyền chật sông, ngày đêm vận động không ngớt, đến nên đôi lúc đụng va nhau, bị hư hại rồi có mặt kiện cáo”
Ở tây nam Bộ có không hề ít loại ghe xuồng; nghề đóng và sửa ghe thuyền là nghề rất quan trọng và được trình độ chuyên môn hóa cao. Các thợ tốt quy tụ vào những trại làm ghe hoặc trại thay thế ghe. Trại ghe phải Đước (An Giang) hoặc trại sửa chữa ghe đơn vị Bè là những cơ sở rất nổi tiếng. Gia Định xưa cung cấp ghe cho cả những vùng khôn cùng xa: thường niên lái buôn làm việc châu cha Chính (Quảng Bình) vào Gia Định đặt mua sắm trăm dòng thuyền mập mang ra bán lại. Vẽ đôi mắt thuyền là tục cần ở Nam bộ
Giao thông và pháp luật đều là những lĩnh vực mà Việt phái mạnh nông nghiệp vốn rất kém phát triển. Thế tuy vậy riêng trong lĩnh vực giao thông đường thuỷ thì ở Gia Định đã đề ra luật lệ đi bên trên sông trước cả châu Âu. Trịnh Hoài Đức ghi: “ghe thuyền bất luận chạm chán gió nước thuận xuất xắc nghịch, lúc đi ngay sát nhau thì cần hô “bát”, ghe bản thân phải đi qua hữu, ghe tê cũng phải đi theo mặt hữu, để cho thuận lái, thuận sào, để tinh chỉnh và điều khiển mà tránh nhau”
Thứ nhì là thuỷ sản và những loại đụng thực đồ vật sông nước là thức ăn uống chủ lực của tín đồ Nam Bộ. Đồng bằng sông Cửu Long có tới hơn 200 các loại cá, trong những số đó 30 giống có giá trị kinh tế cao
Cá đã hình thành một món nạp năng lượng ất phổ biến ở Nam cỗ là mắm. Trịnh Hoài Đức từng dìm xét: “người Gia Định thích ăn uống mắm”
Ở Nam cỗ còn có nhiều những món ăn đặc sản sông nước khác như ếch, rùa, rắn, lươn… ai ai cũng biết tới món lẩu lươn nổi tiếng. Trước đây, mọi nhà tương đối giả còm nhom làm giết thịt cá sấu để đãi khách; đuôi sấu luộc chấm mắm nêm dùng với chuối chát là món ngon nhất. Ở nam giới Bộ, vịt được ưa chuộng hơn hẳn so cùng với gà, vì vịt là một số loại gia thay thích hợp với môi ngôi trường sông nước. Hình ảnh đàn vịt với chíếc xuồng là cặp đôi gắn bó. Ba món vào cỗ tam sanh của dân Nam cỗ thì đã có tới nhì món sản phẩm sông nước rồi là cua và trứng vịt<2>
Sông nước tạo cần một Nam bộ nhiều lúa gạo đến mức có câu hò nổi tiếng: Hò ơ, loại Răng, bố Láng, Vàm Sáng, Phong Điền; Anh bao gồm thương em thì cho bạc tình cho tiền, Đừng cho lúa gạo, buôn bản giềng cười cợt chê…
Thứ bố là phương ngữ Nam cỗ rất giàu những từ ngữ chỉ các sự vật, khái niệm liên quan đến nước mà trong tiếng Việt toàn dân không có. Chỉ tính riêng các từ đối kháng đã có: rạch, xẻo, láng, xáng, lung, bung, bưng, bàu, đìa (nơi đựng nước); cù lao, cồn, bãi, bưng, biền, trấp (vùng đất tất cả nước bao quanh); rong, nhửng, ương, giựt, ròng (sự đi lại của nước); ghe, xuồng, tam bản, vỏ lái, tắc ráng (phương tiện vận chuyển)…
Thứ bốn là sông nước vươn lên là cơ sở, hình ảnh để diễn đạt tính cách con người. Trong những lúc người Việt miền Bắc nói chớ thấy sóng cả mà lại rã tay chèo thì người Việt ở Nam Bộ nói: Hãy cho bền chí câu cua, Dầu ai câu trạch, câu rùa mặc ai. Người nam nhi Nam Bộ tỏ tình: Nước chảy liu riu, lục bình trôi líu ríu, Anh thấy em nhỏ tuổi xíu anh thương. Để giãi bày tình cảm của mình, người con gái phái mạnh Bộ nói: Chiếc thuyền kia nói có, chiếc ghe nọ nói không, buộc phải chi miếu sinh hoạt gần sông, Em thề một giờ kẻo lòng anh nghi.
2. Tính bao dung
Tính bao dung phái mạnh Bộ có nguồn gốc từ tính tổng hợp và đặc trưng thiên về âm tính của truyền thống cuội nguồn văn hóa dân tộc, đặt trong bối cảnh nơi chạm chán gỡ của các điều kiện tự nhiên thuận tiện. Ba trong bốn hằng số văn hóa truyền thống Nam Bộ đều mang ý nghĩa tổng hợp rồi: Hằng số 1 (là nơi gặp gỡ gỡ của rất nhiều điều kiện thoải mái và tự nhiên thuận tiện), hằng số 2 (là nơi chạm chán gỡ của các tuyến giao thông vận tải đường biển quốc tế), hằng số 3 (là nơi chạm mặt gỡ của người dân nhiều tộc người tới từ khắp phần lớn miền giang sơn và khu vực vực). Rau sống phái mạnh Bộ là sự tổng hợp của rất nhiều loại rau<3>. Giết kho nam giới Bộ gồm thịt lợn kho với nước dừa tươi xiêm cùng hột vịt.
Tính bao dung tạo nên các hệ trái sau:
Thứ duy nhất là vào thời khai phá, những tộc người sinh hoạt xen lẫn nhau mà vẫn thừa nhận với tôn trọng phong tục tập tiệm của nhau. Theo Trịnh Hoài Đức trong Gia Định thành thông chí: “Gia Định là đất phương phái mạnh của nước Việt. Khi mới khai thác, lưu dân nước ta cùng người kiều ngụ như người Đường
Thứ hai là các tôn giáo khác nhau vẫn tôn trọng nhau và thuộc tồn tại với mật độ tối đa nước. Tức thì từ thời Phù nam giới đã bao gồm sự dung hòa phật giáo với đạo Bà-la-môn; vào đạo Bà-la-môn, fan Phù phái nam tổng thích hợp hai thần Visnu và Siva thành thần Harihara với đầu nhị nửa, một nửa là phương diện Siva và nửa cơ là mặt Visnu
Thứ bố là người việt nam Bộ dung nạp được những tính giải pháp trái ngược nhau với biên độ hơi rộng: làm thì làm bị tiêu diệt thôi, chơi thì đùa xả láng. Thương thì thương mút mùa, ghét thì ghét mãn kiếp. Khi không ưng thì nạy miệng cũng ko nói, lúc vẫn thuận tình thì mở bụng dạ cho xem. Lúc tất cả thì cơm trắng gà cá gỏi đãi bạn, khi túng thì cháo hoa rau xanh mắm cũng xong. Ăn lạt thì thiệt lạt (cua luộc, cá luộc, tôm luộc…) mà mặn thì thiệt mặn (mắm nguyên chất). Hệ quả này làm mang lại tính cách nam giới Bộ có phần cực đoan, khác hẳn với tính ưa hài hoà, nước đôi (Làm trai nước hai mà nói) của người Việt truyền thống và Bắc Bộ.
3. Tính năng động
Tính năng động của nguời nước ta Bộ là một đặc tính rất đặc biệt. Vào bối cảnh một vào những đặc trưng cơ bản của văn hoá truyền thống Việt phái nam là thiên về âm tính, tính năng động là sản phẩm sự kết hợp của một loạt yếu tố.
Thứ nhất, tuy thiên về âm tính, nhưng mà người Việt truyền thống cũng đã có sẵn tính linh hoạt, mặc dù đó là cái linh hoạt “cò con”, lanh lợi, biến báo. Tuy nhiên không có cái linh hoạt từ trong máu thịt ấy của người Việt thì không thể có tính năng động phái mạnh Bộ hôm nay. Có thể nói, chức năng động là bước phát triển mới của tính linh hoạt truyền thống ngơi nghỉ địa bàn phái nam Bộ.
Thứ hai, tính tổng hợp truyền thống của văn hóa truyền thống dân tộc, tổng hợp lợi thế là khu vực gặp gỡ của các tuyến giao thông vận tải đường biển quốc tế, vị trí gặp gỡ của người dân nhiều tộc người, cùng các yếu tố khác đã góp phần quan liêu trọng tạo yêu cầu tính năng đọ̉ng.
Thứ ba, tính năng động hơn đâu hết thừa hưởng được lợi thế của việc phái mạnh Bộ là sản phầm của quá trình dương tính hoá: phái nam Bộ là nơi chạm chán gỡ của bố trục chuyển dời từ tĩnh tới rượu cồn – trục chủ thể, trục thời gian và trục không gian.
Trên trục chủ thể, có thể nói những lưu giữ dân đầu tiên từ miền Trung đi vào phái nam Bộ là những hạt giống được chọn lọc tự nhiên một cách đặc biệt: Họ hoặc là những người thuộc tầng lớp cùng đinh nghèo khó tuy nhiên thông minh, những kẻ tù tội, hoặc là những người thuộc tầng lớp trí thức bất đắc chí – vào bất cứ trường hợp nào, tất cả họ đều có một điểm giống nhau là bản lĩnh, ngang tàng. Họ là những người dương tính nhất trong số nhữnng người Việt nam âm tính.
Trên trục thời gian, từ quá khứ xa là âm tính (do quá trọng tình nên ngừng hoạt động để bảo tồn, kiểu ta về ta tắm rửa ao ta), qua vượt khứ sát là hài hòa chủ yếu về âm tính (trọng tình rộng lý, trọng ổn định hơn phân phát triển, lấy bảo đảm làm chính, kiểu giấy rách rưới phải giữ mang lề), đến hiện tại là hài hòa có khuynh hướng chủ yếu về dương tính (trọng có lý tất cả tình, chính sách mở cửa, coi cải cách và phát triển là chính).
Xem thêm: Cư Dân Mạng Phát Sốt Với Vẻ Dễ Thương Của Nữ Sinh 15 Tuổi, Để Gió Cuốn Đi
Trên trục không gian, ban đầu trung trung khu động nằm ở Bắc Bộ (văn hoá Đông Sơn, văn hoá Đại Việt); đến thời Nguyễn trung trọng điểm động chuyển vào Trung Bộ (kinh đô Huế, các thành phố cảng ven biền miền Trung); hiện nay với tài chính thời mở cửa, trung trọng điểm động nằm sinh hoạt Nam Bộ (điển hình là Tp. HCM và Đông phái mạnh Bộ).
Sự hình thành văn hoá phái mạnh Bộ, trong cả thời gian lẫn không gian, đã gặp tính mở – thoáng và tính năng động của phương Tây. Về không gian, phái nam Bộ là cửa ngõ của Việt phái nam tiếp xúc với các luồng giao thông đường biển từ phương tây tới. Về thời gian, thời điểm hình thành văn hoá phái nam Bộ trùng với thời điểm văn hoá phương tây thâm nhập vào Việt Nam, mà nơi đầu tiên rạm nhập vào chính là nam giới Bộ.
Tính năng động nam giới Bộ có biểu hiện rất nhiều dạng.
Trước hết, nó thể hiện ở khả năng dễ thay đổi cách sống. Những người dân Việt bỏ quê nhà ra đi là đã đồng ý cuộc sinh sống đầy trở thành động, họ từ bỏ cuộc sống đời thường khép kín trong những luỹ tre thôn Bắc và Trung Bộ để ở giữa những làng xóm mở nam Bộ, nơi không có luỹ tre, cánh cổng; nhà cửa ko tụ lại mà tản ra dọc theo những bé kênh, con lộ nhằm tiện có tác dụng ăn.
Thứ hai, nó thể hiện ở khả năng dễ biến hóa chỗ ở. Với bản chất nông dân, người Việt dù Bắc tuyệt Nam đều có nguyện vọng muốn yên ổn làm ăn uống (hội làng ở khắp mọi khu vực đều có lễ “kỳ yên” – âm đọc chệch của “cầu an”), Vào nam giới Bộ, họ cùng nhau lập làng, ổn định cuộc sống. Tuy nhiên nếu như cuộc sống đó có chỗ không hài lòng thì họ rất dễ dàng dàng dịch rời đi tìm khu vực khác, bởi lẽ đã di chuyển cả một chặng đường dài từ miền Trung vào còn được, thì di chuyển thêm chút nữa nạp năng lượng nhằm gì! Khác hẳn văn hoá Bắc Bộ coi rẻ dân ngụ cư, văn hoá phái nam Bộ đánh giá cao những con người bản lĩnh, dám chấp nhận di chuyển: Làm trai mang đến đáng phải trai, Phú Xuân cũng trải, Đồng Nai sẽ từng. Theo Léopold Pallu trong “Histoire de l’expédition de Cochichine en 1861” (Paris, Hachette, 1864), “Tại phái mạnh Kỳ, một làng có thể tan tan trong tay anh với vận tốc nhanh như cơ hội nó quy tụ lại… Một gia đình ra đi với lũ trâu nghỉ ngơi phía trước, có theo những vật dụng ít ỏi của bản thân trên một dòng xe hoặc một mẫu thuyền. Và vì đi khắp nơi đều phải sở hữu đất nhằm trồng trọt và cây cỏ để dựng nhà, không nhiều khi họ bị lúng túng bởi những vấn đề ăn uống ở”
Thứ ba, nó thể hiện ở khả năng dễ đổi khác nghề nghiệp: Ra đi chạm mặt vịt cũng lùa, gặp duyên cũng kết, gặp mặt chùa cũng tu; Ra đồng gặp mặt vịt thì lùa, chạm chán cướp thì đánh, gặp chùa thì tu.
Tính năng động dẫn đến những hệ quả sau:
Hệ quả thứ nhất của tính năng động là khả năng dễ tiếp nhận cái mới. Vào ẩm thực, các món ăn như lẩu, mì xào, hủ tiếu xào là thu nạp của fan Hoa; đông đảo món càri dê, càri con gà là kết nạp từ người Chăm Hồi giáo. Trong phong tục, người việt cũng hỏa thiêu và gửi tro vào tháp chùa theo cách của người Khmer; fan Khmer cũng chôn huyệt đất theo cách của người Việt. Trong tôn giáo tín ngưỡng, ngoài các đạo Cao Đài, Hoà Hảo, ngưởi nam Bộ còn đồng ý cả các đạo kỳ cục như đạo Dừa, đạo Chuối, đạo Ngồi… phần lớn mọi nhân tố mới chào đón từ phương Tây những qua nam Bộ nhưng vào Việt Nam. Đây là chỗ có trào lưu Âu hóa y phục sớm nhất có thể nước với cỗ veston, sơ ngươi cổ cồn, cổ treo cà vạt, chân đi giày mõm ngóe. Ông Địa Nam cỗ cũng dễ dàng theo thời mà chuyển hẳn sang hút thuốc đầu lọc bố số, uống cà phê điểm tâm…
Hệ trái thứ nhị của tính năng động là tính sáng sủa tạo. Bởi linh hoạt đề nghị cái new tiếp thu vào hối hả được cải tiến, thích hợp nghi. Thời Phù Nam, một vài tượng Di Lặc, quan Âm đã được địa phương hóa bằng cách mang lại mang xà rông che tới đùi hoặc không còn chân
Hệ quả thứ bố của tính năng động là sự trở nên tân tiến của yêu mến nghiệp. Bởi vị trí đặc biệt quan trọng nằm ở giao điểm của các luồng giao thông (hằng số 2) mà từ thời Phù Nam, yêu quý nghiệp đã rất phát đạt. Lương thư viết: “các quốc tế biên cảnh đi lại sắm sửa rất thường xuyên xuyên… Chợ ở đây là chốn Đông Tây giao hội; hàng ngày có rộng vạn người”. Tấn thư cũng viết:”Thuế má trong nước
Hệ trái thứ tư của tính năng động là khả năng dám làm nạp năng lượng lớn. Đây là nơi đón nhận kinh tế thị trường đầu tiên, là nơi “xé rào” “bung ra” đầu tiên. đa số những nhà trương bự trong công nghiệp hóa, tiến bộ hóa tổ quốc đều xuất hành từ Tp. Hồ Chí Minh và nam giới Bộ.
4. Tính trọng nghĩa
Tính trọng nghĩa của người vn Bộ bắt nguồn từ tính trọng tình (một sản phẩm của đặc trưng thiên về âm tính) và tính cộng đồng của truyền thống lâu đời văn hóa dân tộc, đặt vào bối cảnh nơi chạm mặt gỡ của cư dân nhiều tộc người.
Tính trọng tình trạng thành trong môi trường làng xã khép kín của Bắc Bộ với những người dân sống ổn định định, thân quen biết nhau khôn xiết rõ, mong muốn tương trợ giúp sức lẫn nhau. Trong lúc đó thì Nam cỗ là khu đất của dân tứ xứ, con người không thân quen biết nhau, nhưng cũng mong muốn tương trợ trợ giúp lẫn nhau, vày vậy các đại lý của quan hệ tình dục giữa họ ở trên đây không phải tình mà là nghĩa. Hơn thế nữa, Nam cỗ còn là đất của các lưu dân bần cùng, những người đi đày vô sản (khác với nông dânBắc Bộ hữu sản), bởi vậy mà người nam Bộ liều lĩnh, đầy nghĩa khí, bởi vậy mới hình thành đề xuất tính trọng nghĩa khinh tài.
Người nông dân phái mạnh Bộ hay uống máu ăn thề, hay kết nghĩa huynh đệ đồng sinh đồng tử. Họ coi chết choc “nhẹ tựa lông hồng”, có khí thế ngang tàng nhất phá tô lâm, hai đâm hà bá. Lục Vân Tiên tay ko bẻ cây đánh chiếm để giải bay Nguyệt Nga (người phái mạnh Bộ rất thích và thuộc “Lục Vân Tiên” chính là vày tính trọng nghĩa này). Anh hùng Nguyễn Trung Trực khảng khái: “Bao giờ hết cỏ nước Nam, thì dân Nam new hết người đánh Tây”.
Tính trọng nghĩa khinh tài khiến người phái nam Bộ coi nhẹ tiền tài, của cải vật chất: Theo nhau mang đến trọn đạo trời, Dẫu không tồn tại chiếu trải tơi nhưng nằm. Trong tình yêu thương người phái nam Bộ rất tàn khốc và ngang tàng: Dao phay kề cổ, tiết đổ không màng, chết tôi tôi chịu, buông bạn nữ không buông; Đó đi tu, đây xin làm việc sãi, Ăn đĩa tương chùa trọn ngãi cùng nhau; Đôi lứa ta yêu đương nhau, thương dại thương dột, Thương lột da óc, yêu mến tróc domain authority đầu, ngủ đi thì chớ, tỉnh dậy lại thương. Người đàn ông Nam Bộ hơi liều lĩnh: Gió đưa bi quan ngủ lên bờ, mùng cô em tất cả rộng, mang đến ngủ dựa vào một đêm; Nước bóng Linh rã qua Vàm Cú, thấy bộ em chèo cặp vú mong mỏi hun; Rượu ngon mẫu cặn cũng ngon, yêu đương em bất luận ck con mấy đời. Người bé gái cũng văng mạng không kém: Cầu cao, ván yếu, bước rung, Anh yêu đương em thì yêu quý đại, hổ hang ngùng thì đừng thương; Anh về em nạm vạt áo em la làng, phải đặt chữ thương chữ lưu giữ giữa đàng lại cho em; Dao phay chín ngọn, em bắt trọn gồm một mình, chết em chịu đựng chết, biểu buông mình em ko buông; Anh tất cả tiền dư mang đến em một đồng, Em về thiết lập gan công, mật cóc thuốc ông chồng rồi em theo anh.
Hệ quả thứ nhất của tính trọng nghĩa là tính hào hiệp, sống không còn mình, sẵn sàng đùm bọc, sẻ chia, kiểu hôm nay tất cả tiền thì dốc túi đãi nhau, mai sau thiếu thì tính sau. Bởi người phái mạnh Bộ có tính hào hiệp, thích thao tác làm việc thiện nên đất nam giới Bộ mới là vị trí có ý tưởng sáng tạo phát động trào lưu “xây nhà tình nghĩa” (từ năm 1982), “xóa đói bớt nghèo” (từ năm 1992). Mong truyền hình “Tết có tác dụng điều hay” bán đấu giá cây đào, cây mai đem tiền giúp tín đồ nghèo ăn tết là vì Đài truyền hình Tp. HCM HTV tổ chức hai năm liền (2007-08) ở nhị đầu Hà Nội và Tp. HCM, những người dân trả giá chỉ cao nhất, rộng rãi nhất là những doanh nhân phía Nam.
Hệ trái thứ hai của tính trọng nghĩa là tính hiếu khách. Vị trọng nghĩa, hào hiệp, lại được vạn vật thiên nhiên ưu đãi, trong lúc lại đất rộng tín đồ thưa nên bất cứ người Việt như thế nào đến đây cũng đều là bạn. Đại nam độc nhất vô nhị thống chí có viết về người nam Bộ: “Ưu mời khách không nói tốn phí”. Theo ghi chép của Trịnh Hoài Đức thì “Ở Gia Định gồm khách đến nhà, thứ nhất gia nhà dâng trầu cau, sau dâng cơm bánh, tiếp đãi trọng hậu, không kể người thân sơ quen lạ, tông tích nghỉ ngơi đâu, ắt phần nhiều khoan hấp thụ khoản đãi, vì vậy người đi dạo không bắt buộc đem tiền gạo theo”
Hệ trái thứ ba của tính trọng nghĩa là tính trực tiếp thắn, bộc trực. Người phái mạnh Bộ suy nghĩ sao nói vậy, không quá giữ kẽ, quanh teo úp mở, quành như người Bắc Bộ: Ví dầu cầu ván đóng đinh, cầu tre lắt lẻo mấp mô khó đi, cạnh tranh đi mượn chén ăn cơm, Mượn ly uống rượu, mượn đàn kéo chơi. Họ yêu trung ghét nịnh; phò trung phân phát nịnh; phò chánh trừ tà; oán thù phân minh (ss phong trào đền ơn đáp nghĩa sau 1975). Người nam giới Bộ có tác phong rõ ràng, dứt khoát: nói như rựa chém xuống đất; tạo sự làm, đùa ra chơi; có tác dụng thì làm cho tới chết bỏ, còn ăn uống chơi thì cần xả láng mới đáng mặt; chính bởi vậy mới có cái văn hoá nhậu cho tới xỉn, “dô trăm phần trăm”!
5. Tính thiết thực
Tính thiết thực của người việt nam Bộ có xuất phát từ tính thiết thực (một sản phẩm của đặc trưng thiên về âm tính) của truyền thống lâu đời văn hóa dân tộc (Trời tấn công còn né miếng ăn; có thực bắt đầu vực được đạo) kết hợp với tính thực dụng của truyền thống văn hoá phương Tây.
Tính thiết thực phái nam Bộ biểu hiện ở việc trọng văn bản hơn hình thức: bạn Nam cỗ ăn, mặc, ở, tứ duy, giao tiếp đều khôn xiết mộc mạc, giản dị, không mong kỳ: Thương em chưa bao giờ để đâu, Để trong loại hũ lâu lâu lại dòm. Sách Đại nam tốt nhất thống chí ghi: “Sĩ phu
Tính thiết thực nam giới Bộ còn biểu hiện ở việc trọng rõ ràng hơn trừu tượng: Dân ca nam Bộ bước vào những chủ đề rất gắng thể, gần cận như Lý bé sáo, Lý con ngữa ô, Lý nhỏ cua, Lý con lươn, Lý bé mèo, Lý bánh ít, Lý dòng kéo, Lý vá áo, v.v. Trong điêu khắc trang trí có định hướng dùng hầu hết động vật, hoa lá gần gụi với cuộc sống hàng ngày (như nhỏ cua, nhỏ cá…) cố gắng cho những loài vật trong bộ tứ linh khiếp điển. Vào giao tiếp, bạn Nam Bộ thích miêu tả một cách rõ ràng và sinh động: kéo mẫu rẹc, tát chiếc bốp; quá khuôn khổ thợ mộc, quá trời vượt đất, hết vị trí chê, hết biết luôn… Giàu hình ảnh: bồ nhí (nhân tình nhỏ tuổi), mánh mung (thủ đoạn), hết sẩy (nhất hạng), xả láng (hết cỡ), mệt nghỉ (đã đời), hết xí quách (kiệt sức), đớp hít (ăn hút), quậy (phá); mát trời ông địa, tùm lum tà la, ba trợn tía trạo, không còn trơn không còn trọi…
Ngay cả vị thần nam Bộ điển hình nổi bật là ông Địa cũng rất thiết thực, dân dã: Ông mặc áo bà bố không gài nút, phanh bụng, chít khăn xéo, nắm quạt mo, thuốc lá rê, ăn chuối sứ, ăn uống xoài, v.v. Ông rất yêu đời với dễ tính, tuyệt cười.
Hệ quả thứ nhất của tính thiết thực là khuynh hướng dễ dàng hóa trong biểu tượng ước lệ nghệ thuật: thẩm mỹ và nghệ thuật ngôn từ nam Bộ phát triển tối nhiều kiểu hình tượng ước lệ làm việc dạng cửa hàng đồng âm, sát âm: Mâm ngũ quả gồm mãng cầu + quả sung + quả dừa + đu đủ + quả xoài với ý nghĩa “cầu sung trọn vẹn xài”. Vào phong tục hôn nhân gia đình ăn bánh hỏi để xem bên gái tất cả ưng gả bé không; khi công việc đã xong, ăn bánh xếp hoặc dọn món suông ngụ ý quá trình đã dàn xếp xong xuôi; dọn bánh rán để phần đông người ráng sức. Khi đầy tháng bé gái thì nạp năng lượng chè viên để lớn lên bé có duyên!
Hệ quả thứ hai của tính thiết thực là tinh thần trọng võ, trọng làm cho ăn bán buôn hơn văn chương. Cuộc sống thường ngày đầy nguy hiểm (cọp beo, giặc cướp) đề nghị phải có sức khỏe: Lục Vân Tiên dù thế học trò tuy vậy giỏi võ. Tính trường đoản cú Gia Long đến giữa thời từ Đức, sách Đại nam duy nhất thống chí liệt kê được 26 nhân trang bị Gia Định, trong đó có 13 võ tướng cùng 12 quan văn (ở Bắc Bộ vì truyền thống trọng văn mà trong suốt lịch sử, quan văn luôn nhiều hơn quan võ một cách áp đảo). Lưu lại dân vào nam giới Bộ phần lớn là dân nghèo, chưa phải để học hành mà là để làm ăn: Nhân đưa ra sơ tay rờ cơm nguội, Tính bản thiện cái miệng đòi ăn.
Hệ quả thứ ba của tính thực tế là tính trọng vui nhộn nhẹ nhàng rộng triết lý sâu xa. Người phái nam Bộ thích kịch “trong nhà ko kể phố” hơn kịch trọng điểm lý, bao gồm luận. Mê thích nói xạo, nói dóc, nói trạng đối chọi giản nhẹ nhàng kiểu chuyện ông Ó làm việc Bến Tre, chuyện cha Phi sinh sống Minh Hải (cọp xay lúa, heo đi cày…) chứ không thâm thuý như chuyện Trạng Quỳnh, Trạng Lợn Bắc Bộ.
Hệ quả thứ bốn là tính vừa phải. Làm cho vừa phải: Cầu sung toàn vẹn xài. Nhu cầu vừa phải: chỉ việc chai rượu với vài quả ổi xanh cũng rất có thể nhậu cùng nhau cả buổi được rồi. Ngay cả tiêu chuẩn chọn chồng cũng vừa phải: Củi khô dễ dàng nấu, ông chồng xấu dễ xài. Chấp nhận dòng xấu vừa phải: Ai đi đâu đấy hỡi ai, Tôi đi tải rượu cho ck tôi say, ck say thiệt khổ lắm thay, Khổ thì tôi chịu, hơn ai ko chồng. Thị hiếu vừa phải: ưa thích “chuyện vào nhà kế bên phố”, cải lương mùi hương mẫn rộng kịch, phim tư tưởng sâu sắc phải suy nghĩ mệt óc. Học hành vươn lên vừa phải, đủ dùng thì thôi, ít người ham học cao (xét theo hai tiêu chí là “số người có trình độ đại học trở lên” cùng “tỷ lệ nhập học của các cấp giáo dục” thì miền tây-nam Bộ đều đứng số 8 trong tổng thể 8 vùng của cả nước
Tính vừa phải này thoạt nhìn có vẻ giống tính ưa hài hoà của người Việt truyền thống và Bắc Bộ, song thực ra là khác: ưa hài hoà là dù sẽ ở trạng thái thấp hơn hay cao hơn nữa thì cũng bỏ để hướng về chỗ giữa; còn vừa phải là từ thấp vươn lên đến một chỗ nhất định thì chấp nhận dừng lại, ko vươn lên nữa.
Tính vừa cần cùng môi trường sống thuận tiện dẫn đến hệ quả thứ năm là tâm lý tạm bợ, cho đâu hay mang đến đó, sống hôm nay không phải tính ngày mai. Một người đạp xích lô kiếm từng đồng, tuy nhiên được đồng như thế nào vẫn tiêu không còn đồng ấy, không cần dành dụm, ăn hết rồi tìm tiếp sau. Sáng sáng vẫn chở “má sắp nhỏ” cùng bọn con ra ngồi quán. Chiều chiều, vẫn “lai rai” nhâm nhi ly bia với bịch đậu phụng, tôm khô, củ kiệu: Vô tứ đi!
*
Hệ thống năm đặc trưng tính cách văn hoá người nước ta Bộ với những hệ quả của bọn chúng được trình diễn trong bảng sau:
Stt | ĐẶC TRƯNG | HỆ QUẢ |
| 1. | Tính sông nước | 1. Giao thông mặt đường thuỷ cực kỳ phát triển2. Thuỷ sản và cồn thực trang bị sông nước là thức nạp năng lượng chủ lực3. Phương ngữ Nam bộ rất giàu các từ ngữ chỉ những sự vật, khái niệm tương quan đến nước4. Sông nước trở nên cơ sở, hình ảnh để diễn đạt tính cách bé người |
| 5. | Tính bao dung | 1. Các tộc người ở xen cho nhau mà vẫn thỏa thuận và tôn trọng phong tục tập tiệm của nhau2. Các tôn giáo khác nhau vẫn tôn trọng nhau và cùng tồn trên với mật độ cao nhất nước3. Dung nạp được đầy đủ tính cách trái ngược nhau cùng với biên độ khá rộng |
| 4. | Tính năng động | 1. Khả năng dễ tiếp nhận cái mới2. Tính sáng tạo3. Sự phát triển của yêu đương nghiệp4. Khả năng dám làm ăn uống lớn |
| 5. | Tính trọng nghĩa | 1. Tính hào hiệp, sống không còn mình, chuẩn bị đùm bọc, sẻ chia2. Tính hiếu khách3. Tính thẳng thắn, bộc trực |
| 4. | Tính thiết thực | 1. Khuynh hướng đơn giản hóa trong biểu trưng ước lệ nghệ thuật2. Tinh thần trọng võ, trọng có tác dụng ăn buôn bán hơn văn chương3. Tính trọng hài hước nhẹ nhàng rộng triết lý sâu xa4. Tính vừa phải5. Tâm lý tạm bợ |
Hệ thống năm đặc trưng này theo chúng tôi là cần và đủ để xác minh tính cách văn hoá người nước ta Bộ. Chúng đủ điển hình để bỏ ra phối mọi biểu hiện tính cách văn hoá khác.
Mối quan tiền hệ giữa hệ thống năm đặc trưng tính cách văn hoá người vn Bộ với những nguồn gốc của nó là hệ thống năm tính cách của văn hoá Việt Nam, bốn hằng số tự nhiên – xã hội Nam Bộ và cha đặc điểm của văn hoá phương tây ảnh hưởng đến nam Bộ, có thể trình bày vào hình sau:
————————————
Tài liệu trích dẫn:
1. Nguyễn Công Bình… 1990: Nguyễn Công Bình, Lê Xuân Diệm, Mạc Đường: Văn hoá và cư dân đồng bằng sông Cửu Long. – H.: NXB KHXH.2. Thạch Phương… 1992: Thạch Phương, Hồ Lê, Huỳnh Lứa, Nguyễn quang quẻ Vinh: Văn hoá dân gian người Việt ở phái nam Bộ. – H.: NXB KHXH.3. Nai lưng Ngọc Thêm 2001: Bản dung nhan văn hóa vn trước ngưỡng cửa ngõ thiên niên kỷ mới. – trong sách: Văn hóa vn – đặc thù và phương pháp tiếp cận (Lê Ngọc Trà nhà biên), NXB Giáo dục, tr. 292-301.4. Trằn Ngọc Thêm 2007: Khu vực phái nam Bộ và tình hình nghiên cứu KHXH&NV nam Bộ. – http://www.vanhoahoc.edu.vn/site/index.php?option=com_content&task=view&id=81&Itemid=745. Trần Văn Giàu… 1998: Trần Văn Giàu, Trần Bạch Đằng: Địa chí văn hoá Thành phố Hồ Chí Minh, tập IV: tư tưởng và tín ngưỡng. – NXB Tp. HCM.6. Nai lưng Xuân Ngọc Lang 1995: Phương ngữ phái mạnh Bộ. – H.: NXB KHXH.7. Trịnh Hoài Đức 1820/1998: Gia Định thành thông chí. – H.: NXB Giáo dục (phối hợp với Viện Sử học).
————————————
Chú thích:
<1> Về hệ thống tính cách văn hoá người Việt, xin xem:
